Yontma Taş Devri'nin ilk dönemine ait arkeolojik anıtlar ve kültürel bulgular, Kabarda'nın antik çağlardan beri yerleşim alanı olduğunu işaret etmektedir. Kabardey'lerin etnik varlığı Bronz ve Erken Demir çağlarındaki otantik caucasian(çerkes) kabilelerine kadar uzanır. Kuzey Kafkasya (MÖ 111-11.yy) ve Kuban (MÖ 11-1.yy) arkeolojik kültürün hamileridir. Bu kabileler Kuzey Kafkasya'nın platolarında ve dağ eteklerinde yaşıyor, tarım, hayvancılık ve metalurji ile uğraşıyorlardı. Arkeolojik bulgular malzeme kültürünün ileri düzeyde olduğunu düşündürmekte, özellikle de Kuban Kültürü sahipleri karmaşık sulama kanalları, taş ve ahşap barınaklar inşa edebilmişler.
MÖ III.yy da ilkel toplumsal yapı ve askeri demokrasi anlayışı aşınmaya başlarken, kültürel yapıda hızlı bir yükseliş olmuş. Ancak kim di bu antik kafkas (çerkes) kültürünü yaratan kabileler? Kara-Denizin yüksek kıyılarında Galis nehrinin ağzından başlayan Taurida ve Batı Transkafkaslara uzanan bölgede Kashklar (veya kasklar), yaşardı. Kasklar, Galis nehrinin güneyinde yaşamış olan Knat kabilesinden türeyen birliğin üyesiydi. MÖ III. yy sonu ve II. yy başında Knatların, Puruskhandan, Amkuvan, Kussarah(veya Kushiar), Khattie, Kanish ve diğerleri olmak üzere şehir-devletleri kurduklarına inanılmaktadır. Knat ve Kaskların Abhaz-Adige uluslarıyla akrabalığı etnografik kaynaklarcada onaylanmaktadır.
Kafkasların, Asya ve Avrupa arasındaki sınır bandında çok özel bir yer olması nedeniyle antik çağlardan beri daha gelişmiş ve güçlü komşu devletlerin her zaman jeopolitik ilgi alanında olmuştur. Bu durum Kafkas halklarının (Adıgeleri de kapsayan) kendilerine kalıcı bir devlet sistemi ve kurumlar oluşturmasını engelledi. Bu gibi adımlar hiç atılmadı değil, örneğin; MÖ VI.yy sonunda antik Adıgeler Köle edinmeye dayalı devlet şeklini yarattılar. Bu devletin adı Sindika (bir Adıge kabilesinin adı) idi. Sindika mevcut Rusya Federasyonunun egemenlik alanı içinde kalan bölgedeki ilk devlet yapılanmasıdır. Sindi Devletinin egemenlik alanı (kuzeyden güneye) Taman yarım adasından Gelencik'e, (batıdan doğuya) Kara Deniz kıyılarından Kuban nehrine kadar uzanan bölge idi. Pek çok antik yazar (örneğin Hyponant, Miletli Hecatey, Herodot, Karyond dan Skylak ve diğerleri) Sind Devletinin sosyo-politik sistemi, ekonomik yapısı ve kültürü hakkında yazmıştır. Greeklerin Kuzey Kara Deniz kıyılarında Kolonileşmeye başlamasıyla Sind Devletinin kendi kaynaklarıyla bağımsız olarak gelişmesini baltalanmış oldu. Önce yavaş, yavaş Bospor Krallığının etkisine girdi (MÖ IV-III yy) ve daha sonrada Roma İmparatorluğunun. MS I.yy da Zikhs kabilesi Adıge kabilelerinin birliğini oluşturdu. Zikhler II.yy dan itibaren Romayla sıkı ilişkiler içinde oldu. Hatta Zikh liderlerinden biri olan Stakhemfak Roma İmparatorluğunun egemenliğini tanıdığını ilan etti.
IV.yy da da Adıge ulusunun tekrar devlet oluşturma çabaları Hun istilasıyla baltalanmış oldu. Hunlar Sindika yı yıktılar. Adıge kabilelerinin Devlet Sistemi oluşturma çabalarının bir sonraki aşaması ikili birliğin oluşumuyla yükseldi: Kasogian & abhazian (MS VIII -X yy), Arap tarihciler Masoudie olarak adlandırır. Kabardeyler Kasoglardandı. Rus Kronolojik kayıtları (''Temporal Zaman Masalları'') ve folklorü (''Igor Campaign'in Şarkıları) Kasogların Kiev Rusyası ve Tmutarakan Prensliği ile olan temaslarını karakterize etmektedir.
XIII.yy da Adygh oluşumu tatar-moğol işgaliyle yok edildi. Daha sonra, Kabarda da (XVII-XVIII. yy) devlet sisteminin bütün işaretlerinin var olmasına rağmen. tuhaf sosyal, ekonomik ve politik gelişmeler (yoğun feodal savaşlar & dış istilacılara karşı savaşlar) Adgh kabilelerini birleşik merkezi bir devlet kuramayacakları bir duruma itti.
Kırım Hanlığı (osmanlılar tarafından destekleniyordu) Kuzey Kafkaslarda kendi kurallarını egemen kılma planının gerektirdiği davranışlar içerisinde idi. Kırım ordularının doğrudan tehdidi altındaki Kabardey prensleri 1557 de Rusya ile anlaştılar.
Türkiye, Kırım Hanlığı, Persler askeri ve ticari stratejik öneme sahip (Avrupadan transkafkasya ya, Orta & Ön Asya ya) Kafkasya geçitlerinden ve Kabarda egemenlik alanından geçen yolları kontrolleri altına alma çabası içinde olduklarının bilinmesine rağmen, Adgh anavatanını işgal etme planları red edilmedi. O günlerde Rusya ve Avrupa devletleri de bölgeye olan ilgilerini deklere ettiler. Osmanlı-Rus savaşından sonra 1739 da imzalanan Belgrat antlaşmasının ?6. paragrafında Kabarda bağımsız bir devlet olarak tanındı. Fakat daha sonra Rusya &Türkiye (1774) arasında imzalanan Küçük Kaynarca antlaşmasında, etki alanlarının yeniden paylaşımı söz konusu oldu ve Kabarda Rus etki alanına dahil edildi ama, Kabarda bu antlaşmanın taraflarından biri değildi ve antlaşmayı kabul etmedi.
XVIII. yy sonlarında, Rus Çarlığının Kafkaslara doğru genişlemeyi amaçlayan savaşlarının başlamasıyla Adgyhler kendilerini savaşın içinde buldular. Bu Rus-Çerkes savaşı olarak bilinir ve takriben 100 yıl, 1864 de kadar sürdü. Kabarda bu genişlemenin ilk hedefiydi. Azak-Mozdok savunma hattını oluşturarak 1775 den 1822 kadar Kabarda kıyaslanamayacak büyüklükteki çarlık Rusya ordusuna karşı on yıllarca savaştı. Kabarda nüfusunun 9/10 (onda dokuzu) yok edildi. 1822 de Kabarda istila edildi ve peşi sıra hepsi. 1829 da Çeçenya, Dağıstan ve Batı Adyghler istilaya uğradı.
XIX. yy'ın ilk yarısında Adyg Ulusları (kabardeyler, abdzehler, abazinler, bjeduğler, besleneyler, egarukeyler, mamkheğler, makhoşeler, natukhayler, tchemergoyler, shapsugler) sınırları Büyük Kafkas Dağlarının Kuzey-Batı ucundan her iki tarafın havzalarına, Güneyde Kafkaslar boyunca Doğuya Sunjie & kuzeyde daha ileriye, Terek, Malka, Cuma & Yukarı Kubana(Circassia adıyla) yayılan egemenlik alanı oluşturdular. Çarlığın koloniyal politikalarının bir sonucu olarak (muhaceret- Çerkeslerin kitleler halinde osmanlıya sürülmesi) Çerkesya da, o zamanın resmi kayıtlarına göre milyonları bulun Çerkes nüfusundan sadece 150 000 kişi kalmıştır. Çeyrek yüz yılda (XVIII. yy sonu ve XIX. yy başı) Kabarda nüfusu, 300 bin den 37 bine, 10 kat azaltılmıştı.
1 milyondan fazla adygh zorla Osmanlı imparatorluğuna sürülmüştür. Bu parçalanmanın sonucu olarak adyghler Yakın Doğu, Avrupa ve Amerika da bulunan ülkelere saçılmışlardır. Bugün Adygh nüfusu yoğun olarak Türkiye de dir (2 milyon), Suriye (80 bin), Ürdün (90 bin), Almanya (20 bin), Hollanda (10 bin), USA (10 bin) & diğer ülkeler, yaşamaktadır.
Savaştan ve kafkasların ilhakından sonra, Çarlık yerel yönetimleri değiştiren uygulamalar yaptı. Ana Kafkasya Sırtlarından kuzey egemenlik alanına kadar bütün bölgeyi Kuzey Kafkasya olarak adlandırdı ve Terek, Kuban bölgeleri ve Stavrapol eyaleti olarak böldü. Bütün Kuzey Kafkasya ulusların egemenlik alanları il statüsünde Terek bölgesine dahil edildi ve Kabardeyler 5 Balkar gurubuyla Kabardey egemen ilini kurdular.
1869 (Terek Bölgesindeki yönetimsel reformlarının devamı olarak) Kabardey iline Georgian (Georgievsky) adı verildi (daha sonraları Nalçik).
Ekim Devriminden sonra, 20 ocak 1920 de, AUEC nin kararnamesiyle Kuzey Kafkasya da HASSR oluşturuldu. Kabarda & Balkar (bağımsız yönetsel haklara sahip il olarak) bu yapılanmanın bir parçası oldu. 1 Ekim 1921 de Kabarda HASSR dan ayrıldı ve Rusya Federatif Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin (RSFSR) bir üyesi olarak Otonom Kabardey Bölgesini kurdu. 1922 Ocak da Birleşik Kabardey-Balkar Otonom Bölgesi (KBAR) oluşturuldu. 5 Aralık 1936 da KBAR, Kabardey-Balkar Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine dönüştürüldü (KBASSR). 24 haziran 1937 de KBASSR anayasası kabul edildi.
1944 de Balkar halkları Orta Asya ve Kazakistana sürgün edildi. Kabardey-Balkar'ın bazı bölgeleri Kuzey Osetya ve Gürcistana verildi. Balkarlar 13 yıl sürgünde yaşadılar ve 1957 de afla geri döndüler. 28 mart 1957 de KBASSR yüksek sovyeti '' Kabardey ASSR nin Kabardey- Balkar Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine'' dönüşüm yasasını onayladı.
USSR nin dağılmasından sonra, 31 Ocak 1991 de KBASSR yüksek sovyeti egemenliğini ilan etti. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti (KBR) adını aldı. KBR nin statüsü kendisininde üyesi olduğu Rusya Federasyonu Anayasasıyla belirlendi.
Kaynak: Jurt Hasan, Nalçik, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder